Dilbilgisi Terimleri

Basit zaman (Alm. einfaches Tempus; Fr. temps simple; İng. simple tense; Osm. ezminei basîte): Herhangi bir ek-fiil almadan kurulan, bir oluş ya da kılışın içinde geçtiği ana zaman dilimi.     Geniş zaman (Alm. Präsens, Aorist; Fr. aoriste atemporal; İng. aorist, present tense; Osm. muzâri): Geçmiş, şimdiki ve gelecek zaman gibi bütün ana zamanları içine alan, yani fiilin gösterdiği oluş ve kılışın her zaman yapıldığını veya yapılacağını gösteren zaman. Türkçede geniş zaman -Ar/-(I)r/-(U)r ekleri ile kurulur ve şahıs ekleri alarak çekime girer. Örnek: Keyifle y e r i m , keyifle i ç e r i m .     Geniş zamanın hikayesi (Alm. Präsens historisches, erzählendes Präsens; Fr. perfectif de l'aorist, priséns narrativ; İng. historic present; Osm. hikaye-i muzâri): Geniş zamanın ifade ettiği anlamların geçmişte olduğunu gösteren, geçmişe aktarılmış sınırsız bir şimdiki zaman anlatan, ayrıca geçmişte süren bir hareketin bir oluş ve kılışın artık devam etmediğini ya da gerçekleşmediğini belirten birleşik zaman. Örnek: Katılsaydınız ne kadar verimli bir toplantı yapıldığını g ö r ü r d ü n ü z.     Geniş zamanın rivayeti: Geniş zamanın hikayesinin bilgiye, görgüye dayanmayan rivayete dayanın türü. Örnek: O, bazı sabahları, uykusu k a ç a r m ı ş da bir türlü u y u y a m a z m ı ş .     Geniş zamanın şartı (Alm. Konditional reales; Fr. conditionnel de l'aorist; İng. conditional tenses; Osm. siga-i şartiyye): Şimdiki zamanı ve geleceğe doğru geniş bir zamanı kaplayarak bir oluş ve kılışın şarta bağlı olarak meydana geldiğini veya geleceğini, oluş ve kılışın sonucunun fiilin gerçekleşip gerçekleşmemesine bağlı olduğunu gösteren birleşik zaman. Örnek: Teklifimi g e t i r i r s e n üzerinde görüşebiliriz.     Geçmiş zaman (Alm. Vergangenheit; Fr. passe; İng. past tense; Osm. mazî): Bir kılış veya oluşun meydana gelişinin şimdiki zamandan önceye ait olması. Görülen geçmiş zaman ve duyulan geçmiş zaman olarak iki kipi vardır: Aynaya k o ş t u . yüzünün sol tarafı ş i ş m i ş.     Görülen geçmiş zaman/-dili geçmiş zaman (Alm. bestimmte Vergangenheit, Perfektum, Perfekt; Fr. passé défini, passé simple; İng. definite past , perfect): Fiilin karşıladığı hareketin geçmişte kişinin görgüsü ve bilgisi altında olup bittiğini anlatan zaman. Türkçede görülen geçmiş zaman -DI / -DU ekiyle kurulur. Örnek: gel-di-m, gel-di-n, gel-di.     Duyulan geçmiş zaman/-mişli geçmiş zaman (Alm. Unbestimmte Vergangenheit, Plusquamperfekt; Fr. passé irraditional, passé indetermine; İng. past perfect tense, past indefinite; Osm. nakli mâzî, mâzi-i nakli): Fiilin karşıladığı oluş ve kılışı, kişinin başkasından duyduğunu, sonradan gördüğünü ya da farkında olmadan işlediğini anlatan zaman. Türkçede -mIş/-mUş ekleriyle kurulur.     Gelecek zaman (Alm. Futur, Futurum; Fr. futur; İng. future; Osm. istikbal): Fiilin gösterdiği hareketin geleceğe bağlı olduğunu belirten zaman.     Gelecek zamanın hikayesi: Geleceğe yönelik olarak meydana gelecek bir hareketi bir oluş ve kılışın gerçekleşmediğini gösteren birleşik zaman. Örnek: Bu aptallık bukağılarını söküp a t a c a k t ı ; g i d e c e k t i ; gerçek hayata ve hayatının gerçeklerine d ö n e c e k t i.     Gelecek zamanın rivayeti: Gelecekte gerçekleşmesi beklenen, umulan bir hareketi, bir oluş ve kılışı gösteren fiilin birleşik zamanı. Örnek: Aaa. .. Ben neye g e l e c e k m i ş i m ?     Şimdiki zaman (Alm. Präsens, Gegenwart; Fr. présent; İng. present; Osm. hal): Fiilin gösterdiği iş, oluş ve kılışın içinde bulunulan zamanda yapıldığını ve süregelmekte olduğunu gösteren zaman.